Wanneer oedeem veroorzaakt wordt doordat er lymfeknopen en lymfevaatjes beschadigd of verwijderd zijn, spreken we van lymfoedeem. Een bekend voorbeeld hiervan is het lymfoedeem in de arm bij vrouwen die behandeld zijn aan borstkanker met een operatie en/of bestraling. Hier kunnen we bijvoorbeeld manuele lymfedrainage geven in combinatie met compressietherapie.

Lymfoedeem kan in elk lichaamsdeel voorkomen, afhankelijk van de plaats waar de beschadiging van de lymfeknopen of -vaatjes heeft plaatsgevonden. Het wordt ook niet altijd veroorzaakt door een operatie of een bestraling. Soms zijn lymfevaatjes om andere redenen beschadigd geraakt, bijvoorbeeld door steeds terugkerende ontstekingen in de huid (wondroos) of door een ongeval.

Lymfoedeem kan ook aangeboren zijn (men spreekt dan van primair lymfoedeem) of het kan optreden in combinatie met andere vormen van oedeem, bijvoorbeeld veneus oedeem of lipoedeem. Ook in deze gevallen kunnen wij van betekenis zijn. 

Bij veneus oedeem is er sprake van een verminderd functioneren van de kleppen in de bloedvaten van de benen. Wanneer deze kleppen niet goed sluiten wordt het bloed niet voldoende afgevoerd. Hierdoor ontstaat er oedeem in de benen, met name rond de enkels. Dit geeft een moe, zwaar of rusteloos gevoel. Kenmerkend is dat de benen ’s morgens (na een nacht liggen) dunner zijn dan ’s avonds.

Wanneer deze klachten lang bestaan spreken we van chronisch veneuze insufficiëntie (CVI). Er ontstaan dan vaak ook andere klachten zoals spataderen, eczeem, kleurveranderingen in de huid, en in het meest extreme geval zelfs een wond aan de enkel (het zogenaamde open been of ulcus cruris).

Bij veneus oedeem is het belangrijk dat de benen weer dun worden door middel van compressie (druk) op de benen.  Dit kan bereikt worden door te zwachtelen en door het aanmeten van steunkousen (therapeutisch elastische kousen) om verdere klachten, en met name een open been, te voorkomen.

Bij lipoedeem is er sprake van een afwijkende vorm en opbouw van de vetcellen. Dit leidt tot een ongelijke vetverdeling over het lichaam. Het vet hoopt zich op bij de benen, dijen, billen en de binnenkant van de knieën. Soms zijn ook de onderbenen aangedaan, maar opvallend is dat de voeten juist slank blijven. In ernstige gevallen komt het ook voor in de armen.

Lipoedeem komt vrijwel alleen bij vrouwen voor en de exacte oorzaak is niet bekend. Het is vaak familiair, maar er is nog niet ontdekt of het genetisch erfelijk is. Wel is bekend dat hormonen een rol spelen bij het ontstaan van lipoedeem. Het ontstaat dan ook vaak na hormoonveranderingen zoals de puberteit, een zwangerschap of de overgang.

Opvallend bij lipoedeem is dat de benen en heupen in verhouding dikker zijn dan de rest van het lichaam. De benen voelen zwaar en vermoeid aan, de huid is gevoelig en er ontstaan snel blauwe plekken.

Wanneer de vergrote vetcellen de afvoer van vocht verhinderen ontstaat er oedeem. Daarom is compressietherapie door middel van therapeutisch elastische kousen (een drukpanty) belangrijk bij lipoedeem. Om de pijnklachten te verminderen kunnen we manuele lymfedrainage toepassen.

Een bekende vorm van oedeem is zwelling na een acuut letsel (bijvoorbeeld een verstuikte enkel) of na een operatie. We spreken dan van traumatisch oedeem of postoperatief oedeem. De vaatjes in het aangedane gebied zijn door het trauma of de operatie beschadigd. Om de wondgenezing te bevorderen neemt de vochtaanvoer toe, maar de afvoer van het vocht is tijdelijk vertraagd. Dit zorgt voor oedeem. Bij een gezonde vochtafvoer zal dit oedeem vanzelf binnen enkele dagen of weken verminderen. Soms is het echter aan te raden de vochtafvoer door middel van manuele lymfedrainage, Deep Oscillation® of compressietherapie te stimuleren. Het genezingsproces wordt op deze manier versneld waardoor ongemakken zoals pijn, een strak gevoel of bewegingsbeperking verminderen. Zeker bij een operatie aan een gewricht (bijvoorbeeld een knie-operatie) is het belangrijk dat de zwelling zo snel mogelijk vermindert zodat de oefeningen voor herstel beter gedaan kunnen worden.